Alex Brenninkmeijer ‘Laat je kompas wijzen in de richting van het hart’
Als laatste spreker tijdens het plenaire deel van het VNG Jaarcongres betreedt Alex Brenninkmeijer (1951) de bühne. Brenninkmeijer is sinds 2014 lid van de Europese Rekenkamer en daarvoor was hij negen jaar Nationale Ombudsman. Zijn inzet voor de publieke zaak is groot en hij betoont zich daarin een kritische waarnemer van politiek en bestuurlijk Nederland waarbij hij hamert op het belang van het serieus nemen van burgers.
Brenninkmeijer vertelt dat zijn recente boek (Moreel Leiderschap) eigenlijk een boek is tegen machtsmisbruik. ‘Ik geef u een voorbeeld. Afgelopen weekend zei de burgemeester van Londen, Sadiq Khan, dat de Amerikaanse president Trump geen rode loper verdient in de UK en dat hij de universele waarden van de democratie ondergraaft. De Duitse bondskanselier Merkel stelde recent vast dat Trump de waarheid presenteert als leugens en andersom. Ik vind dat getuigen van grote moed. Maar kunt u als bestuurder ook zo uitgesproken en moedig zijn?’
In zijn werk voor de Europese Rekenkamer krijgt Brenninkmeijer veel mee van het functioneren van overheden in andere Europese landen. ‘Dan zeg ik tegen u: gefeliciteerd! Nederlands openbaar bestuur staat aan de wereldtop. Dat geldt zeker voor gemeentes. U behoort tot de beste van de wereld! Maar ik heb dus ook een oproep voor Nederlandse bestuurders: toon moreel leiderschap.’
Het thema van het congres is Besturen is Mensenwerk. Brenninkmeijer nuanceert dat. ‘Het is belangrijk onderscheid te maken tussen politiek en democratie. Zet maar eens democratische en politieke deugden naast elkaar. Wat democratische deugden zijn, is wel duidelijk, maar wat zijn eigenlijk politieke deugden? Hoe ga je van “besturen” naar “goed mensenwerk”. Dat wordt een evenwichtsoefening, maar naar welk evenwicht zoeken we dan precies?’
De oud-ombudsman benoemt voor de bijna 3.000 aanwezige bestuurders ook zijn zorgen. ‘Wie van de aanwezigen is vrouw?’, vraagt hij de zaal. Minder dan een kwart van de aanwezige handen gaat omhoog. ‘30% van de Nederlandse burgemeesters is vrouw. Dat is echt te weinig! Het gaat om het verschil tussen het masculiene en het feminiene. Dat evenwicht is van eminent belang en in het bestuur is juist het feminiene nodig.’
‘Een andere zorg en zelfs een punt van risico zijn toenemende tegenstellingen, het geschreeuw, het onverdraagzame en de incidenten die daarmee samenhangen. Denk aan de bedreigingen bij de aanleg van een windmolenpark in Drenthe, de strijd omtrent het Namenmonument in Amsterdam en de heftige perikelen rond de gaswinning en de daaruit voortvloeiende aardbevingen in Groningen,’ zegt Brenninkmeijer. ‘Besturen is veeleisend, lastige keuzes maken, inspelen op ontwikkelingen en op wat mensen beweegt.’
Brenninkmeijer vraagt zich hardop af waarop je moet varen als je van besturen mensenwerk wilt maken. ‘Wat is dan je kompas? Geen “sterk leiderschap” maar “aansprekend leiderschap” en ook “herkenbaar zijn als mens”. De Nederlandse maatschappij is een sterk waarden-gedreven samenleving. Gedeelde waarden, maar ook verschillende waarden. Daar moeten we in gezamenlijkheid uitkomen door een balans te vinden tussen het zakelijke en het emotionele. Dat vergt “langzaam denken”.’
Alex Brenninkmeijer is een voorstander van het betrekken van zoveel mogelijk verschillende mensen. ‘Laat je kompas wijzen in de richting van het hart. Luister naar mensen. Stel een vraag in plaats van een stelling te poneren, positie in te nemen en te polariseren. Dat begint met uw aandachtige belangstelling voor wat al die mensen beweeg. Het begint ook met evenwicht tussen mannen en vrouwen en alle kleuren van de regenboog.’
Tot besluit van zijn optreden heeft Brenninkmeijer een welgemeende tip mee aan de aanwezigen. ‘Ga voor de spiegel staan en vraag u af: waarom doe ik dit eigenlijk? Toen ik vanmorgen voor de spiegel stond, dacht ik: ik ga ze daar in Barneveld zeggen dat ze steengoed zijn!’
